ضرورت های خاورمیانه برای بازیگری فعال روسیه

برخلاف دوران نظام دوقطبی جنگ سرد که دولت های خاورمیانه به دشواری سایه سنگین روس ها را تحمل می کردند و سیاست های امنیتی و ایدئولوژیک روسی به عنوان منبع تهدید امنیت ملی قلمداد می شد، اما امروزه درک تهدیدها در منطقه متحول شده و بازی گری روسیه در کنار کشورهایی که سیاست مستقلی در پیش گرفته اند به یک ضرورت تبدیل شده است. در بوجود آمدن  این چنین وضعیتی، عوامل و شرایط ذیل تاثیر گذار بوده است:

1- درک منطقه  از مدل آشوب سازی آمریکا در خاورمیانه؛ ضمن اینکه در سال های اخیر افول قدرت آمریکا در جهان آشکار شده، پیامدهای آن نیز در رفتارها و راهبردهای سیاست سازان و دولت آمریکا دیده می شود. به عبارتی،کارکرد امنیتی آمریکا حداقل در خاورمیانه منعکس کننده رفتار یک ابرقدرت مسئولیت پذیر و امنیت ساز نیست، بلکه برای سرپوش گذاشتن به نارسایی های سیاسی  و امنیتی اش به مدل آشوب سازی روی آورده و منافع خود را در فروپاشی، ازهم پاشی و درهم پاشی نظم های ملی و منطقه ای تعریف نموده است. (نظمی که در ماهیت آن مخالفت با سیاست های هژمون گرای آمریکایی نهفته است که در هر فرصت انتخاباتی و یا باز تولید اراده مردم به هر شکلی نمایان می شود.)

2- همسویی راهبردی بازیگران منطقه با روسیه در ایجاد نظم نوین منطقه ای که در آن نسبت به قدرت سلبی امریکا موازنه ایجاد بشود؛ خوانش رفتارهای بازیگران و سازه های منطقه خاورمیانه به روشنی بیانگر این است که تحمل ورودی های آشوب ساز را ندارند. در این بین نقش گرفتن روسیه می تواند از اثرات و پیامدهای ورودی های آشوب ساز بکاهد. البته نکته قابل توجه و ظریف در این بحث این است که بین سامانه های سیاسی روسیه و بیشتر کشورهای خاورمیانه هم خوانی بالایی موجود است.

3- فاقد ایدئولوژیک  بودن رویکرد روسیه؛‌ روسیه امروز برخلاف دوران شوروی مجهز به یک ایدئولوژی سفت و سخت نیست که با مخاطب قرار  دادن توده های فقیر اجتماعی بنیان های دولت های منطقه را به چالش بکشد.در این دوره نه روسیه مرام ایدئولوژیک دارد و نه در منطقه بسترهای اجتماعی لازم برای جذب ایدئولوژی چپ موجود است.

4 - چرخش  در رویکرد بازیگران منطقه نسبت به همکاری تسلیحاتی و تکنولوژیک با روسیه ؛ امروزه علاوه بر جمهوری اسلامی ایران که از سال های اول جنگ، همکاری تسلیحاتی با روسیه داشته، کشوری مانند ترکیه که عضو ناتو است و یا عربستان سعودی و مصر که متحد راهبردی آمریکا در منطقه بودند و یا عراق که سال ها در اشغال مستقیم آمریکا بود، همکاری تسلیحاتی و تکنولوژیک با روسیه را در سطوح مختلف شروع کرده اند.

لازم به ذکر است که از سال های 2001 به این سو سهم روسیه در بازار جهانی تسلیحات افزایش یافته است. بر اساس آخرین آمارها، آمریکا بیش از سی و پنج درصد بازار فروش جنگ افزار جهانی را از آن خود کرده و روسیه با داشتن بیش از بیست درصد از سهم فروش اسلحه، مقام دوم را در اختیار دارد.

5- همسویی راهبردی روسیه با  دولت ها و ملت های مخالف رادیکالیسم مذهبی؛ هرچند خاورمیانه اولویت اول روسیه نیست، اما به تجربه دریافته است که اگر وارد بازی های خاورمیانه نشود در آن صورت بحران های خاورمیانه وارد روسیه خواهد شد. به عبارتی محصول گفتمان ها و کردارهای رادیکالیسم دینی و مذهبی خاورمیانه در بین 25 میلیون شهروند مسلمان روسیه، بازتولید و بازتفسیر خواهد شد، بنابراین روس ها خواسته و ناخواسته در کنار دولت ها و جریان میانه رو و مسالمت آمیز اسلامی قرار خواهد گرفت.

وضعیت مورد انتظار

هر چند عوامل و شرایط محیط خاورمیانه، بسترهای لازم را برای ورود روسیه به عنوان یک بازیگر موازنه گر ایجاد می کند، با این حال ظرفیت های داخلی و محیط بین المللی روسیه  محدودیت های متعدد را برای این کشور بوجود آورده است. به همین جهت درباره رفتار آینده روسیه در خاورمیانه و به خصوص عراق چند وضعیت مورد انتظار  است؛

نخست، تقسیم هزینه با شرکای منطقه ای ؛ روسیه با توجه به افول قدرت آمریکا و از طرفی توسعه قدرت اقتصادی اش در سال های اخیر توانسته سطحی از مقاومت را در برابر سیاست ها هژمونیک آمریکا و غرب به نمایش بگذارد. با این حال سطح بازی روس ها در خاورمیانه متفاوت از حوزه "خارج نزدیک" از جمله اوکراین است. روس ها در خاورمیانه وارد یک بازی با نتیجه برد- باخت نخواهند شد و سعی خواهند کرد در کنار شرکا و متحدین خود از جمله ایران، نقش آفرینی کنند. این رویکرد در بحران سوریه تجربه شد و در بحران عراق نیز ادراک امنیتی روس ها بر این است که نقش آفرینی روس ها در کنار متحدینی مانند جمهوری اسلامی ایران می تواند تاثیر گذار باشد .

دوم، انتقال زمین بازی به خاورمیانه به جای اوکراین؛ نتیجه  بازی  برای روس ها در مناطق "خارج نزدیک "که حیاط خلوت روسیه محسوب می شود باخت- باخت است. چون در هر صورت روسیه با کشورهایی که چندین دهه تحت حاکمیت وی بود، وارد منازعه جدی می شود، اما نتیجه بازی در خاورمیانه برای روس ها متفاوت است. به همین جهت روس ها برای انتقال زمین بازی به ژئوپلیتیک بیرونی از جمله خاورمیانه منافعی را دارند و با این اوصاف، انتظار می رود روس ها بر نقش آفرینی خود در بحران عراق ادامه دهند.

سوم، پرهیز از دشمنی مستقیم با نیروهای رادیکال مذهبی عراق؛ روس ها از پیچدگی بحران عراق درک لازم را دارند. روس ها به تجربه دریافته اند که غربی ها هیچ موقع در مبارزه با تکفیری های سلفی صادق نیستند و این جریانات را در پشت پرده جهت دهی می کنند. آن ها در این زمینه تجربه افغانستان را هم دارند. با این اوصاف، مسئولیت دشمنی رسمی با رادیکالیسم وهابی را در منطقه نخواهند پذیرفت. چون در آن صورت در چارچوب فرمول بازی، در بازی غرب قرار می گیرد و از هدایت تهدیدات سلفی های تکفیری به سوی روسیه توسط غرب بیمناک است.

رحمت الله فلاح

منبع: بصیرت